De schatkamer van Jan De Smet

Jan De Smet gaf ons een rondleiding in zijn platenkamer. Bij het binnenstappen van de ruimte waan je jezelf in een schatkamer: zijn platenkast bestrijkt een volledige wand en de volledige ruimte is ingericht in dienst van de muziek. “Mauro Pawlowski noemt mij de Indiana Jones van het levenslied” vertelt hij al lachend. Samen duiken we in de meest obscure en diepe krochten van de muziekwereld.

Jan De Smet een muziekverzamelaar noemen is een understatement. Hij schat dat er zo’n 6000 platen liggen in zijn verzameling. Minstens de helft daarvan is serieuze muziek, denk ik. Sinds mijn 17e investeerde ik alles wat ik verdiende in platen en muziekinstrumenten. Maar naast normale platen ben ik ook op zoek gegaan naar allerlei anomalieën in de populaire muziek. Er zijn artiesten die dat bewust doen zoals Frank Zappa en Captain Beefheart. Maar ook ongewild grappige dingen, bijvoorbeeld mensen die eigenlijk niet kunnen zingen en dan toch plaatjes maken.

Mijn collectie bestond voornamelijk uit LP’s en een aantal singles. De zoektocht naar de singles begon eigenlijk pas toen de kringwinkels voor het eerst opkwamen. Dat liep samen met de opkomst van de cd’s, dus iedereen deed toen hun platen weg. Die hebben daar nu spijt van (lacht). En bij die platen zaten vaak van die hoezen bij waarvan ik dacht: dat is nu echt een lelijke mens. Die platen kosten natuurlijk niets dus dan neemt ge dat mee.

"In de jaren 70 en 80 waren er veel malafide platenfirma's. Die nodigden mensen uit om op te nemen, de studio was gratis maar ze moesten wel minstens 500 singles afnemen"

Vroeger maakten ze veel van die plaatjes van niet al te beste kwaliteit. In de jaren 70 en 80 waren er veel mensen die dachten dat ze ook muziek konden maken. Toen waren er ook veel malafide platenfirma’s die daar op inspeelden. Ze nodigden dan mensen uit om op te nemen, de studio was gratis maar ze moesten wel minstens 500 singles afnemen. Daardoor gebeurt het soms dat er ergens in een kelder 480 singles opduiken want alleen vrienden en familie hadden een exemplaar gekocht. De muziek is wel perfect, dat zijn instrumentale tracks waar iemand dan gewoon nog over moet zingen. Maar dat zijn dan eigenlijk mensen die helemaal niet kunnen zingen. Het was een beetje profiteren van de naïviteit van de mensen.’

Zijn gekke platen vergaren niet gewoon stof in zijn kast, hij gebruikt ze ook regelmatig. Zo bracht hij in 2019 een theatershow genaamd: 'Plaatjes uit de kringwinkel'. In de show lieten we het publiek luisteren, we vertelden de verhalen achter de plaatjes en brachten soms een nummertje live. Bert Blommen (presenteerde rubriek 'De Platenkast' in 'Iedereen Beroemd', nvdr) zocht iemand om een theatershow mee te doen. Hij is zelf verzamelaar en fervent bezoeker van kringwinkels. Zo kwam hij automatisch bij mij terecht. Ik ben ook een grote fan van Belpop-programma’s met als gevolg dat ze soms ook bij mij komen aankloppen wanneer ze een nummer niet vinden. Ik heb daardoor de eretitel gekregen van de 'Touringwegenhulp van de Belpop'. Ik heb ook drie seizoenen het programma 'Closing Time' mogen presenteren op Radio 1, tussen elf en twaalf uur ’s nachts. Dat deed ik dan met plaatjes die hier stonden, want ik heb geen Spotify-abonnement, allez nog niet (lacht).

Tweedehandsfanaat

Zelfs voor de komst van de kringwinkels ging ik op zoek naar tweedehandsplaatjes. Wanneer we bijvoorbeeld op tournee gingen in het buitenland met de Nieuwe Snaar ging ik bewust op zoek naar antiekzaken en rommelmarkten. Of vides Greniers, dat zijn dagen waar iedereen toelating krijgt om hun spullen te verkopen. Daar vondt ge allerlei zaken bij elkaar. Ik had vroeger altijd het adressenbestand van de kringwinkels bij me. Elke keer dat ik ergens optrad passeerde ik eerst langs de kringwinkel. Soms ontdekt ge daar heel leuke dingen, maar er zijn er heel veel die het onderste van de kan verkopen.

"Serieuze muziek zal ik nooit in de kringwinkel kopen. Het is de rariteit van de platen dat me aanspreekt"

Serieuze muziek zal ik nooit in de kringwinkel kopen. Het is de rariteit van de platen die me daar aanspreekt. Ik passeer er nog wel maar veel minder dan vroeger. Tegenwoordig weten ze ook beter wat een plaat waard is. Het gebeurt dan wel eens dat de geprijsde LP’s in een apart vak komen en dan gaat het soms de verkeerde kant uit. Ze vragen dan eigenlijk veel geld voor iets dat ze gekregen hebben. Hetzelfde met chique meubels, eigenlijk.

Krochten van de muziekwereld

Mijn meest bizarre plaat? Het is moeilijk om er één plaat uit te kiezen, een plaat kan natuurlijk raar zijn op verschillende manieren. Een plaat die speciaal is, is een LP van Marcel Marceau, een mime kunstenaar. Die plaat is twee kanten van twintig minuten aan stilte met op het einde een groot applaus. Hier en daar zo hoor je een geschuifel op de vloer, maar voor de rest niets. Het is echt uitgebracht als een grap.

Er zijn bepaalde artiesten die ook bewust rare muziek maken. Zo had je bijvoorbeeld zangeres Jo Stafford en orkestleider Paul Weston die samen muziek maakten onder het pseudoniem Jonathan and Darlene Edwards. Zij probeert altijd een beetje onder de toon te zingen waardoor dat niet helemaal juist klinkt. Hij begeleidt haar met piano maar met een voddige afwerking. Toch zit daar heel veel finesse in. Het is bijna een kunst om zo vals te klinken.

Daarnaast heb je ook verschillende zangeressen die eigenlijk niet zo goed konden zingen. Mrs. Miller of Florence Foster, bijvoorbeeld. Over die laatste hebben ze zelfs ooit een film gemaakt. Zij was rijk en kwam van goede komaf dus ze kon een heel operahuis afhuren maar eigenlijk geen opera zingen. Dat is hilarisch natuurlijk. Nog een favoriet van mij is de Engelse acteur Sebastian Cabot. Hij heeft twaalf nummers van Bob Dylan opgenomen maar vertolkt alsof het Shakespeare teksten waren. Hij brengt ze dan als een dramatische lezing.

Één plaat met een opvallend verhaal is de single: 'Liefste ik heb aids' door Marco Reynders. Het is een grotendeels gesproken nummer over iemand die een brief voorleest van zijn lief. Zij had scheef geschoten na een uitgangsnacht en verwittigt hem dat ze aids heeft en dat hij het waarschijnlijk ook heeft. Ja, dat is een drama natuurlijk he (lacht). Over zo een flauw muziekje vertelt hij dat dan. Nu is dat een van de meest gezochte singles in Vlaanderen, allee toch door de mensen die er mee bezig zijn.

Marco Reynders was eigenlijk iemand uit Herenthout die in slechte papieren zat en naar Thailand is vertrokken. Volgens de singlehoes ging de opbrengst ervan naar het aidscomité. Er stond ook een rekeningnummer op de hoes, maar dat was het rekeningnummer van hem zelf. Hij is nadien naar het buitenland vertrokken en nooit meer teruggekeerd. Zijn prachtige nummer voeren we soms live uit.

Een van de grote fenomenen in de bizarre Nederlandstalige muziek is Monja. Dat was een zangeres uit het Pajottenland die ook een Patjottenlands accent had. Zij maakte teksten op muzikale tracks die al bestonden. (Hij legt een van haar singles op). Dan hoor je pas hoe slecht het eigenlijk is, hoe slecht ze zingt, hoe slecht ze haar frasering doet en hoe ge dat accent nog hoort. Maar al die elementen bij elkaar vormen wel een cultsingle. Haar plaatjes zijn felbegeerd.

Humor en muziek

Humor en muziek zijn voor Jan De Smet altijd al verbonden geweest. Ik kreeg de microbe van de rare muziek te pakken toen ik een nummer van Spike Jones hoorde. Spike Jones and the City Slickers zijn eigenlijk hypergetalenteerde muzikale clowns. Ik had daar toen zo mee gelachen. Nadien ben ik op zoek gegaan naar een plaat van hen. Bizarre muziek heeft ook een invloed gehad op ons werk in De Nieuwe Snaar. Bijvoorbeeld bij het gebruik van niet-instrumenten als instrument, dat hebben wij ook dikwijls gedaan. Maar ook op vlak van de muzikale stijlen die we adopteerden. Tegenwoordig zie ik weinig jonge mensen echt het humor-element in de muziek nog verder exploreren, maar dat is heel moeilijk natuurlijk.

Sinds drie jaar heb ik een instagramaccount, daarop post ik elke dag een singlehoesje die past bij een krantenkop van De Standaard. 'De gazettenplaat', noem ik dat dan. Ik heb ondertussen bijna 3.000 volgers en dat is wel plezant. Ik ga eerst op zoek naar interessante titels dan zoek ik een passende hoes. Een paar weken geleden plaatste ik de duizendste gazettenplaat en werd daar ook een stukje in De Standaard aan toegewijd. Het brengt niets op natuurlijk, maar het is plezant.

Ik ga binnenkort een vinyl-LP van mezelf uitwerken. Elk nummer met muzikanten waar ik door de jaren heen mee heb samengewerkt. Want na De Nieuwe Snaar ben ik alleen maar verder gegaan. Sinds januari, toen alles terug open mocht, sta ik terug twaalf tot dertien keer per maand op de planken met verschillende projectjes.

Voor we afscheid nemen laat hij nog een nummer horen waar hij aan heeft mee gewerkt. Het plezier en de liefde voor muziek druipen er van af. Jan De Smet is een mens met een hart voor muziek, zowel van de bovenste als de onderste plank.