Boekenverzamelaar Frederik Deflo: “Zolang de mens twee ogen heeft, zal hij lezen”

Frederik Deflo’s muurbrede boekenkasten verraden een diepgewortelde passie voor het verleden. Het verhaal van de antiquaar is nog lang niet afgeschreven.

Op een steenworp van de Begijnhofkerk ligt een klein stukje geschiedenis verscholen. Het Ivoren Aapje draagt de naam van de allereerste stadsroman van de Brusselse auteur Herman Teirlinck. De tweedehandsboekenwinkel bevindt zich op wandelafstand van de drukke Nieuwstraat en het De Brouckèreplein, maar daar merk je hier niets van. De tijd is er blijven stilstaan, en de romantiek hangt er in de lucht. Klassieke muziek weerklinkt op de achtergrond, oude schilderijen en vintage decorstukken geven de plek een sfeervol interieur. De grote boekenrekken en de ladder maken van de winkel een charmante ruimte, waar het verleden het heden is. Achteraan in de winkel zit antiquaar Frederik Deflo achter zijn bureautje, al meer dan 20 jaar koopt en verkoopt hij er tweedehandsboeken.

“Boeken verzamelen, het is een uit de hand gelopen passie. Op een bepaald moment wilde ik een stap verder gaan – naar de bron zelf – en dus besloot ik om een tweedehandsboekenwinkel te openen. Zo ben ik een magneet geworden voor nog meer oude boeken: mensen die zien dat ik boeken koop en verkoop zijn ook zelf boeken naar de winkel beginnen brengen. Er ontstaat een soort dynamiek rond boeken die ik anders niet aantref.”

“De bedoeling van de winkel? Boeken kopen. Maar om dat te kunnen bekostigen moet je boeken verkopen. En zo ontstaat er een soort evenwicht. Ik koop nog altijd veel meer dan dat ik verkoop. Onlangs kocht ik vier dozen vol boeken, maar ik heb die zelfs nog niet opengedaan. Ik weet wat erin zit, maar ik heb geen plaats hier.”

Het plaatsgebrek laat zich voelen : de boekenrekken zitten zo stampvol, dat de collectie zich zelfs uitstrekt op de vloer, waar de boeken in stapels liggen. “Het is een kleine winkel, maar alles staat vol. Ze zeggen mij dat ik moet uitbreiden naar een grotere winkel, maar dat wil ik niet. Hoe groter de winkel, hoe sneller de kwaliteit ervan gaat zakken. Hoe kleiner, hoe beter. Ondanks de ligging van de winkel, in de luwte van de druk bezochte plaatsen, kennen veel mensen hem niet.”

Ik zou niet graag in de Nieuwstraat een boekhandel beginnen. Er zouden dan te veel mensen binnenkomen die niet geïnteresseerd zijn.”

Het aanbod van Het Ivoren Aapje varieert. Deflo verkoopt vooral boeken die in zijn interessegebied liggen: de menswetenschappen. “De selectie van boeken die ik koop, gebeurt nogal streng. Ten eerste heb ik geen plaats en ten tweede wil ik kwaliteit. Je kijkt naar de boeken, en onmiddellijk heb je al gezien of er waardevolle boeken bij zitten. Per plank is het belangrijk dat de aandacht voortdurend getrokken wordt.”

SCHOONHEID VAN TWEEDEHANDS

“Een boek heeft twee soorten waarden: de verkoopwaarde, en de intellectuele waarde, of de leeswaarde. Dat gaat soms samen, maar ook niet altijd. Dure boeken zijn vaak niet interessant. Je hebt artiestenboeken, dat zijn boeken die geïllustreerd zijn door een bekende kunstenaar met twee gedichten in. Het stelt niets voor, maar het zijn boeken die vaak duizenden euro’s waard zijn. Ze zijn in een kleine oplage gedrukt, maar worden wel verzameld. Ik heb geen verzamelaars maar lezers, dat heb ik liever. Voor verzamelaars ben je kwetsbaarder, want die zijn vaak veeleisend, om verschillende redenen. Ze willen wel veel geld betalen, maar willen geen boek met een scheurtje in. Terwijl een lezer wel over het boek babbelt, maar niet over de vorm.

Frederik Deflo is historicus van opleiding, en is in het verleden blijven hangen. “Het verleden trekt mij aan, ik hou niet van nieuwe spullen. Sommige mensen denken dat als iets tweede- of derdehands is, dat het oud en vies is. Niets van. Ik verkoop niet noodzakelijk alleen maar auteurs uit het verleden – er zijn ook recente boeken bij – maar meestal loop ik een of twee generaties achter. Iemand zei me onlangs: ‘Meneer, u hebt geen boeken van de 21e eeuw…’ Ik wil wel mijn best doen, maar de boeken moeten tot hier geraken.”

“Boeken hebben geen leeftijd. Dat is het fijne aan tweedehands. Ze zijn trouwens niet alleen tweedehands, maar vaak derdehands, vierdehands... Het is door heel wat handen gegaan. Al die handen zijn weg, maar het voorwerp dat ze hebben aangeraakt is er nog. Dat is de schoonheid. Het is zoals met een oude leren tas: hoe meer ze gebruikt wordt, hoe mooier ze wordt. Het leer gaat leven, en het wordt soepel. In een nieuwe tas met een plastic verpakking schuilt een zekere vijandigheid, een soort afstand. Tweedehands is zoveel persoonlijker."

“Ik zou niet graag in de Nieuwstraat een boekhandel beginnen. Er zouden dan te veel mensen binnenkomen die niet geïnteresseerd zijn.”

“Kijk, dit heb ik onlangs nog gekocht.’ (Hij neemt ‘Richelieu gedichten’ van Paul Snoek van een stapel op de grond). “Hoe oud schat je dat het is?” Mijn inschattingsvermogen liet me in de steek, ik zat er compleet naast. “Je zou denken dat het vrij nieuw is, maar het is al zestig jaar oud. Zo zie je maar. Het is tweedehands en heeft de charme van het oude. Maar het is nog als nieuw. Misschien is het nooit gelezen, dat weet je niet. Het leuke aan tweedehandsboeken is dat mensen er iets in schrijven: voor mama, voor mijn zoon, voor opa … met een datum erbij, of zelfs een tekening. Charmant, vind ik dat. Die persoonlijke toets heb je niet in gewone boekhandels.”

Als je gericht een boek wil vinden, ben je bij Het Ivoren Aapje aan het verkeerde adres: “Op het internet koop je wat je zoekt. Hier koop je wat je toevallig vindt. Die zoektocht is leuk, het is een verrassing.” Boekhandels verdwijnen, en velen wijzen het internet met de vinger. Mensen durven wel eens zeggen dat het boek op sterven na dood is. “Ze hebben altijd het einde van het boek voorspeld. Dat zie ik niet direct. Zolang de mens twee ogen heeft, zal hij lezen. En het e-book is geen succes. Het is een succes bij mensen die op het vliegtuig zitten. Maar het kan het fysieke boek niet vervangen. Dus wat dat betreft ben ik optimistisch.”

ONTSNAPPEN AAN DE WERKELIJKHEID

“In het algemeen heb ik goed verkocht dankzij corona. Mensen zaten binnen, waren het scherm beu, en zo grepen ze naar een boek en begonnen ze te lezen. Zo konden ze toch een beetje ontsnappen aan de barrage van slecht nieuws en de dodencijfers. “Een heropleving is veel gezegd, maar er was zeker een opvallende belangstelling. Nu is het wel veel kalmer dan een jaar geleden. De mensen zijn weer aan het reizen. Mensen hebben ook minder geld om uit te geven aan boeken: het leven is op korte tijd een pak duurder geworden en velen willen sparen. In boeken bespaar je snel, maar je geeft ook snel uit. Dat maakt de stiel gevoelig.”

“Het leven in de stad wordt er ook niet goedkoper op. Een vierkante meter is veel duurder geworden dan op den buiten. Er is een gebrek aan ruimte, en boeken vragen nu eenmaal ruimte. Als je 100 boeken koopt, moet je een kast hebben. Als je 300 boeken koopt, heb je twee kasten nodig. Je moet boeken kunnen huisvesten. Boeken kopen heeft dus ook te maken met de levensstijl.”

Het Ivoren Aapje is een van de laatste Nederlandstalige boekhandels in Brussel. Nochtans speelt Frederik Deflo in op de diversiteit die de stad te bieden heeft. “Ik verkoop veel andere talen. Veel Engels, ik doe ook meer mijn best om Frans aan te bieden. Ik wil niet alleen de Nederlandse kaart trekken, want dat is niet genoeg. Ik vind het ook te vervelend, want er is veel meer dan dat. Ik heb dus ook Engels, Frans, Duits en een beetje Spaans. Een goed boek is voor mij een goed boek, de taal doet er niet toe. Als ik een boek lees, dan het liefst in de originele taal.”